यक्माहिम् तेहिम्, लुङ्मा? पहिम् ।
वाबुन्दाक् से से युङ्वामा ए,
'पिरती सीता' लुङ्वामा ए ।

थक्मेप्पा वाभुन् केसात्तुन् ना,
कुधेसा नुरिक् कबाःत्तुन्ना ।

सेमिक्ला परि? कोम्माहा?आ,
मेन्छाम्गेन् याप्मि पोङ्माहा?आ ।

मुन्धुमले कुदिम् पाःन्हा? चा?रिक्
आत्तिलाम् थे ये बे लुङ्ङा ल?रिक् ।

सेन्दोरे पान्हा? केसाप्तु वै'छ,
कुधेसा नुरिक् केबाःत्तु वै'छ ।

आलुङमा? निङवा? केदोगुन्ने,
पनोदिङ् सेन्दो केजोगुन्ने ।

फक्ताङ्लुङ् सेसे नाङ् ए नाङ्लो,
केबान्हाः ताःक्तुङ् तोक्वा थाङ्ओ ।

साम्यो नु साक्थिम् लुङ्मा? सोम्लो,
मुन्धुम् नु हाबेक् कोप्मै पोङ्लो ।

सेक्मुरि अन्दङ् फेक्के साङ्ङा,
लुङ्ङामे याम्मो हेक्के साङ्ङा ।

उप्लुङगे याक्पे उक्पेल्ले ग,
इनोसा इङ्गा? चुक्पेल्ले ग ।

नाम्लाङगेन् मक्काङ् फात्रा पोःक्लो
निमा नु लेÞमा थेआङ होःप्लो ।

हुक्चोत् नु नाक्चा फोःक्सुङ्रक्लो,
मेल्लेसाङ् साप्मा कोत्तुङ्रक्लो ।

पोरोक्मि माङ्ले इक्सा चोगु,
तरङ्दिङ् ताङ्साङ् ताम्भुङ् युक्खु ।

थक्सा नु पुसा इक्सा लिक्खु,
नाभोःन्जि नाहा? यङ्घङ् याक्तु ।

तरङ्दिङ् ताङ्साङ् इक्सा खाम्मो,
खेप्सुङ्बारक्लो आम्बि याम्मो ।

नासिङ्गेन् थक्ला मेन्ने गआ,
मेन्छाम्गेन् याप्मि मेन्ने गआ ।

इक्सारेन् खेम्सिङ् मेलाःरेन् मु,
खाम्बेक्मेन् ला?सिङ् मेला?रेन् मु ।

थाङ्गेत्लाम् सेरि लराङ् खाम्मो,
पोराक्मि माङ्ङनि् इःत्छिङ् याम्मो ।


थक्सा नु पुसा इक्सा लिक्खु,
नाभोःन्जि नाहा? यङ्घङ् याक्तु ।

तरङ्दिङ् ताङ्साङ् इक्सा खाम्मो,
खेप्सुङ्बारक्लो आम्बि याम्मो ।

नासिङ्गेन् थक्ला मेन्ने गआ,
मेन्छाम्गेन् याप्मि मेन्ने गआ ।

इक्सारेन् खेम्सिङ् मेलाःरेन् मु,
खाम्बेक्मेन् ला?सिङ् मेला?रेन् मु ।

थाङ्गेत्लाम् सेरि लराङ् खाम्मो,
पोराक्मि माङ्ङनि् इःत्छिङ् याम्मो ।

तागेरा माङ्ङो पेलि फाक्ते,
आत्छुम् नि चोःक्मै मुइङ् नाःक्ते ।

तागेरा माङ्ले इःत्छिङ् तेसु,
पोरोक्मि माङ्ले मुइ खोसु ।

मुइदिङ् कुसिक् सामा फुक्खु,
याप्मि थक् चोःक्नु सक्मा याक्तु ।

पेलि पान् साःत्तु याप्मिन् पारे,
इक्सादिङ् खाम्बेक् खेम्सिङ् यारे ।

चम्जुम्लुङ् नाङ्जङ् फदाङ्मा ए,
'पिरती सीता' आदाङ्मा ए ।

अक्के नि मेबाःत्तु थेबा पाःरे,
मुन्धुम् हा? चेङनु तुम्याङहा?रे ।

थे लेमा होःप्लो इङ्गा? ग ए,
खेप्सुङ्बारक्लो कन् पाःन्हा? ए ।

पाःन्जेङ्लेन् कुबे मेबङ्ङेन्छाङ्,
पाःन्नोःक्हा? थेप्पेत् मेदङ्ङे्न्छाङ् ।

सिक्कुम् नु पयम् निङ्वा? ताःमा,
आदाङ्मै केवा मुन्धुम्सामा ।

आदाङ्मे इङ्गा? पेलि फाक्का,
हुक्सोदिङ् सिभाक् लेप्मि नाःक्का ।

वरक्थाङ् पेरे साम्दाङ् खेवा,
सुरुङ्लो ता?जेङ् हुक्सो सेवा ।।


सेःन्दो
ए थाङवामा यङघ्ङ् सन्धिङसा ए,
इगेःक्पा निङ्वा- याम्मोआङ् ए ।

लाङदेन् नु फुङदेन् केलाङ् लक्चुम्
केदङी वै'छ केरेक्ए चुम् ।

केलाङ् नु लक्चुम् सुहाङ्मा ए,
मिम्जिमा 'सीता' लुङ्ङामा ए ।

हुक्सोदिङ् सिभाक् पेलि फाक्कि,
लुङ्मेन्दिङ् लाङ्देम् लेप्मि नाःक्कि ।

माराम्थाङ् खाम्ला आक्के लोङ्ङी
सेन्दोधिक् थाङ्घुङ् आक्खे पोङङी ।

पोरोक्मी माङ्ले थे चोग्बा इ,
आनि? ए थेमा आबोःख्बा इ ।

आन्निसिङ् धारिक् हाःत्ति हाःत्ति,
आदुम्माङ् आबाःत् मिम्जि वाःत्ति ।

एःत्मा नु पाःत्माङ् मिम्जि युङ्बा,
सेन्छिङ् नु पेःक्माङ् नेर्वेत् योःम्बा ।

थेमाभाङ् अक्खे मिम् युङ्बाबे,
मिम्जिरे कुबोक् थेवाबा बे ?

आक्केरिक् मिम्मिन् पोःक्खे येबे,
काक्तगि हाःत्लेÞ मिम् चोगु बे ?

मिम्जिरेन् युक्ना थेधेस्मा बे,
मिम्जिरेन् फुङहा? थेधे वाबे ?

मेल्लेमेन् सेक्खा केसाःक्पा रो,
कन् पाःन्हा? इङ्गा? मेलेआन् लो ।

लासारि चङ्साङ् फुङ्वामा ए,
साम्निामा 'सीता' लुङ्ङामा ए ।

निसुम् ग आन्छिन् होःप्तेए साङ्,
आनिहि फोसे आबिरेआङ् ।

साङ्सिङ्ले मिक्खु सेमि लागुम्,
फेन्छाङ्गेन् लाङ्देम् सेवा थाङ्घुङ् ।

अक्वामा सेवा सि?लाङ् पोःक्का,
नोगप्लेन् सेन्लेन् निङसाङ चोक्का ।

निङसाङलेन् इङवा कासेबारो
हुक्सोदिङ् सिभाक्काङ् आसेवारो ।।


निङवा-हुपः अगन् पालामइन् पालाम् सक्पेवारे तङबे २, खानिन् २/३, काक्खानिन् १२, २०६३/५०६६
तङ्गप्पो सिसादिङ् 'सीता पिरती'रे सेन्दोइसिक् साप्तुबा पालाम्रेन् नोगप्पारो । -सक्

लिम्वू कथानक चलचित्र थत्थामाको प्रदर्शन

किरात याक्थुङ चुम्लुङ हङकङद्वारा यहि आउदो २००७ डिसेम्वर १५ तरिख साझ छ बजे हङकङ स्थित याउ मा ते हेनरी ल्युङ कम्युनिटी हलमा प्रथम लिम्वू उपन्यासमा आधारीत कथानक चलचित्र थत्थामाको भब्यताका साथ प्रदर्शन हुने तयारी भै रहेको समाचार प्राप्त भएको छ । उक्त चलचित्र चर्चित निर्देशक प्रताप सुब्बाले निर्देशन गरेकाछन् भने थत्थामा चलचित्रका निर्मात्री शोभा खजुम रहेकीछीन् । सोहि दिन सुरेश वनेमको एकल गायन रहेको म्यूजिक भिडियोसंग्रह निङसाम को पनि विमोचन हुने अर्को समाचार प्राप्त भएको छ ।

किरात धर्मको केन्द्रीय स्थल //माङसेबुङ//

किरात भाषामा माङ भन्नाले ईश्वर, से से भन्नाले पवित्र, शुद्ध, सफा र बुङ भन्नाले रहने स्थान वा स्थल भन्ने अर्थ लाग्छ। जसअनुसार माङसेबुङको शाब्दिक अर्थ हुन्छ, ईश्वरको पवित्र बासस्थान।
ोन्याश्रितरुपमा रहेको माङसेबुङ एउटा त्यस्तो डाँडा हो, जसको आठ पाटा छ, र आठै पाटामा पानीको मूहान पनि छ। जसमध्ये पश्चिमको पाटामा किरात धर्मावलम्बीहरुको केन्द्रीय माङहिम अवस्थित छ भने पूर्वपट्टीको पाटोमा किरात धर्मगुरु अङसीमाङ आत्मानन्द लिङ्देन सेइङको बासस्थान रहेको छ, जहाँबाट किरात धर्मदर्शनदाता बीसौं शताब्दीका महान समाज सुधारक मुहिगुम अङसीमाङ फाल्गुनन्द लिङ्देनले ज्ञान प्राप्त गर्नु भएको जितपुर गाविसको फेदीमा माइखोलासँग सटिएर रहेको खत्रक्पा खोल्सी, लाम्पातेको रुख साथै अङसीमाङको ज्ञानभूमि तपोभूमि महमाई र देउमाई खोलाको दोभानमा अवस्थित फूलुङ्गी किरात धर्मावलम्बीहरुको जीवन्त अस्तित्वको रुपमा देख्न सकिन्छ।

किरात प्रदेश र लिम्बुवान प्रान्तको पर्यायवाची शब्दसँगै जीवन्त रहेको लिम्बु किरातका साँबा र योङहाङ थरीहरुको बाहुल्यता रहेपनि विभिन्न थर उपथरका राईहरुको समेत पुर्ख्यौली बसोबास रहेको माङसेबुङ डाँडाको शीरमा देवीथान छ, जसको शदियौंदेखि पूजा आराधना गर्ने कार्य चलिरहेको छ। किनकि, यहाँ शिकार खेल्दाखेल्दै आफ्नै बन्दूक आफै पड्केर आफैलाई लागि मृत्यु भएको एकाध पुस्तामात्र बितेको छ।

माङसेबुङ अर्थात ईश्वरको पवित्र बासस्थानलाई विभिन्न दृष्टिकोणले चिन्न सकिन्छ, जसमध्ये प्रमुखता पाएको छ, धार्मिक दृष्टिकोणले। एक दशकअघिसम्म मान्द्रे डाँडाको नामले परिचित यस ठाउँलाई अङसीमाङले नामाकरण गर्नु भएको हो, माङसेबुङ। किरात धर्मगुरु, गुरुमाता र केही चेलाभूलाहरु राष्ट्रको राजनीतिक अस्थिरतासँगै किरात धर्मग्रन्थ किरात साम्जीक मुन्धुमका ठेलीहरु बोकेर पूर्वाञ्चलका धेरै जिल्लाका सुगम र विकट विभिन्न स्थलहरुको भ्रमण निरीक्षणपश्चात् छनौटमा परेको ठाउँ हो, माङसेबुङ। सरकारी तथ्याङ्क अनुसार नेपालमा आठ लाख नाघेका किरात धर्मावलम्बीहरु एवं विश्वका विभिन्न स्थानमा बसेका किरात धर्मावलम्बीहरुको पूजा आराधना गर्ने केन्द्रीय स्थलको रुपमा रहेको माङसेबुङ मान्द्रे डाँडाबाट नाममात्र परिवर्तन नभई यसलाई हेर्ने, बुझ्ने विभिन्न दृष्टिकोणहरुसमेत फरक भएको छ।

किरात धर्मावलम्बीहरु करिब १०/१५ दिनको पैदल यात्रा पार गरेर, खाना बस्नको स्वयं व्यवस्था गरेर, घरेलु औजार प्रयोग गरेर आफ्नै बाहुबलले श्रमदानको रुपमा अथक परिश्रम गरेर पुगनपुग दुई वर्षे अन्तरालमा माङसेबुङको सहायक डाँडा पठार झैं बनाएका छन्, जहाँ किरात धर्मको हर विशिष्ट कार्यक्रममा हजारौं भक्तजनहरुको जमघट हुने गर्छ। त्यही माङसेबुङमा विशिष्ट मौलिक पहिचान बोकेको एउटा अत्याधुनिक भव्य केन्द्रीय किरात माङहिम निर्माणको पर्खाइमा वषौंदेखि बाटो कुरिरहेको छ, अथाह आशा, विश्वास छ भरोसा संगालेर बसेको छ।

नेपालको अलावा विश्वका विभिन्न मुलुकहरुमा आधिकारिक तथ्याङ्क अनुसार रहेका किरात धर्मावलम्बीहरुको निर्विकल्प केन्द्रीय स्थल हो, माङसेबुङ। जहाँ प्रत्येक वर्ष नियमितरुपमा केन्द्रीय स्तरको चारवटा कार्यक्रम हुने गर्छ, कात्तिक २५ गते मुहिगुम अङसीमाङ फाल्गुनन्द लिङ्देनको जन्मजयन्ती, मंसिर १८ गते अङसीमाङ आत्मानन्द लिङ्देनको जन्मोत्सव, माघ ५ गते बालीनाली लगाउनअघि गरिने पूजा खिबेक्वा याक्वा सेवा र फागुन ३ गते अङसीमामाङ पवित्रहाङमा साँबा लिङ्देनको जन्मोत्सव। साथमा युवा, पूजारी र कलाकारहरुको विभिन्न कार्यक्रमहरु हुने गर्छ। यसको अलावा अङसीमाङद्वारा अकस्मात कुनै देववाणी, धर्मोपदेश गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भएमा अकस्मात विशेष कार्यक्रमको आयोजना हुने गर्छ।

ज्यादै पुरानो भएपनि विविध आरोह अवरोहका कारण निभ्न लागेको दिप झैं हुन पुगेको किरात धर्म विश्व शान्ति र मानव एकताको नारा सहित जगमगाएको छ। विश्वमा छाएको हत्या, हिंसा, कलह, वैमनश्यता जस्ता समाजलाई विश्रृंखलित पारि अशान्त बनाउने हर कार्यको समाधानको निर्विकल्प सूत्र किरात धर्मले बोकेको छ, त्यो हो विश्व शान्ति र मानव एकता। यसको सूत्र किरात साम्जीक मुन्धुममा रहेको अङसीमाङले बारम्बार उदघोष गर्नुभएको छ। र, विगत एक दशकदेखि यसकै खातिर कहिल्यै ननिभ्ने अखण्ड बत्ती र अखण्ड धुनी बाली नियमित माङसेवा यहाँको किरात हाङसाम मुजोत्लुङ माङहिममा हुँदै आएको छ।

किरात धर्मग्रन्थको शिक्षा दिने मूल उद्देश्यसहित खुलेको यहाँको किरात साम्जीक मुन्धुम निसामहिम नामक शिक्षालयमा सयौं शिक्षार्थीहरुले शिक्षा आर्जन गरिरहेका छन् भने हजारौंले शिक्षा हासिल गरिसकेका छन!।

Limbu nepali music

nice geet

लिम्बु भाषा का कबिता

(1)तिङ्दिङ् नाहेन
---^---^---^---

इहु...................
तिङदिङगेन नाहेन
नाम्जीरि नाम्राक केहाम्बा
इनोगेन तुक्खे सम्दाङ
नावागेन चइत केजोक्पा
सनारुङ तरङ कुबेसाङ यङसङ थुक्वा केदेबा
लोक्फा सिङखिम हिमहिम
थङबुङ केलेप्पा
याम्मु.
खाम्जीरि खाम सम्दो
लुङजिरी लुङ सम्दो
मुजोक्लुङ पेक्मा
लाम केधेक्पा
माङ तुक्खे नु
से से निङवा लुम्मो
हारा मिक्सोन केजोक्पा
साम्माङ चयाङ साङ
मेन्छाम याम्मी साः साङ
कनः
खाम्बोङबा खाम सम्दो
लुङबोङबा लुङ सम्दो
तिङदिङ नाहेन
सिःदिरे तुक्खे
कक् कुमा याम्बक
केजोगुम्गर
मेन्साम सामकेलोबा
थुक्वा याङमी केदेबा
नाहेन मिक्सोन केजोक्पा
याक्थुङ लाजे सम्दाङ
चे, या मुइङ केजोक्पा
चोत्लुङ लाम केधेक्पा
मुहोप्लीङ खाहोप्लीङ
मुन्धुम केजेङबा
मुन्धुम लाम्मेन
केधेक्तुम्नीगर
चे, या पोङगरपोङ
फुत्चीक....

नाक्चारे ली तोङ
मुन्धुम रे खो, फे
निङवारे तिम्मक
साम्जीक मुन्धुम
वाशाङ पङघे
अम्लारि नु पेतारि
सिभाक्ताङ येबो
तोन्दुङ आङ
नाम ओती नाम हेक्के
नाममुक कुत्छीङ ङाआङ
हारा मिक्सोन
चे, या मुइङ केजोक्पाहा
अम्दुङ सेरुङसिङभाङ
नाम हेक्के ओत्ताङ लो
खामाक साम्हा नाम्राक
मिराकले .....

तेत्लेरेग तेन्जीयेप यासे
तेत्लेरेग तेन्छाममुक यासे
कन इक्सा खाम्बेक सम्दाङ
याम्मु याम्मु
तिङदिङ नाहेन नु
हारा मक्सिन पोङगर
इक्सा मेघेम्दुन
खाम्देक मेघेम्दुन
नाहेन केजोक्पाहा
नामराक पोङा आङ
मिराक पोङा आङ
खादाम इक्साओ
अदङ खाम्बेकओ
आङसुक हान्दुङ लो
युक्मी हान्दुङलो
चे, या पोङगर पोङल
फुत्चीक.........
इहु...............
साम्याङ युप्पारे
नेक्खो तेप्तामेओ !!


लेखक
________
टंक वनेम
___________________________________________________________________

(2)पाङ्भे लिम्बू भाषाको कविता
__^__^__^__^__^__^__
यङ्घङ नु ताम्धुङ्ङील्ले कबुबा
कुघेम्सीङ् केयाक्पा खेन आबाङ्भे-इन्
आइन ताःन्दिक मेरिङ्गेन मिक्वानु हाःप्ल नेःमु
कुम्मायक कुस्सायकईल्ले कम्ब्राङ् मेत्तुबा
फक्ताङ्लुङ्इल्ले एःप्मा सात्तुबा
खेन आबाङ्भेइन मेरिङ्गेन मिक्वाईल्ले तेप्तुआङ् नेःमु
आल्लो नु कम्भा नुङेआङ् ताआरो लरिक पाङ्भे लेरुङधाङ्बा
मप्मा तङ्बे- पोखे मारेमु
पाङ्भेरेन् इङ्घङ् आम्मिiरक खोसुङ्
ये?लेङ् निरुङ् आनिङ्वा मेदयेनेन्
मप्मा इछिङ्ङाङ् आनिङ्वाईल्ले मेघोप्तुन्
इङ्घङ्ओ साप्तुआङ् पच्छे,
कओ ? केवयेल्लेआङ् खःरक्वाथोङी
केइप्सेरक केनेस्से तादाप् थिक्काङ् मेन्लए
केःदक केधिहा- मेजः मेमेक्खुसाङ्
केम्बोगेन् अयाकअयिक थिक्काङ् केन्लरेन्
केमिङ्सोरे युक्तुबा खाम्बेक्माहा?रेन्
कुन्दाङबाहा? मेलन्देसाङ्
केमिक् मेग?रेन्
केघा? पाङ्मनु केमिक् सेःमनु सोरिक
लेक्चा पुधिक केम्जोगेबा खेने?
आल्लो आत्तो केवाबे

केइङ्घङ्आङ् होप् केलाम्मिक्काङ् होप्
खेने? केबेआङ् धो यङ्घङ्ओ यरिक च्वा वादेन्छिङ्
कुभा? येन वाधुक थुक्वाईल्ले मखन्द्या चोगुर
कुभा? येन मेन्छाम्गेन् याप्मीहा?रेन् माक्खीइल्ले चान्छिङ्ल
खेने? केबेआङ् एगाङ् केहिम्भोसाङ्बा
ताम्भुङ्ङो फात्रा लासे
केसिब केयबा सिङ्बुङहा?रक मेन
केबोबार केबप्पा, कुघेम्सीङ् केयाक्पा सिङबुङ्हा-आङ
खाप्पु मेबोखे
लच्छा नेच्छी केयुङ केलापा सिङ पथ्राहा-आङ्
सि-लिङ थ-लिङ्बा थुक्वाईल्ले पक्खुते-रु
आल्लोग केभाङ्भेइन् ओमेप्माल्लेआङ्
निङसाङ् केबोक्पा पोखेआङ् ने
मिभात्रा नु थुक्वाईल चोगुल्ले माङ् साम्माङ्हा-आङ् मेबन्दे मेबे
आल्लोग केभाङ्भेइन् कुलिम मएबा लिम्बा, कुवा मएबा सो-लाङ्
हेक्केरक पोखेआङ् ने

आल्लग वागेक्लाआङ् तार पत्
यप्मा केइपा केहिम धाङ्हा? तक्मा पोङ्बा
केहिम्भोसाङ्बा सिङ्साहा? साक्मा सेःप्मा पोङ्बा
आसाङ फात्रा केलापा नु थुक्वा केबेक्पा तेनओ सिङ्साहा? लेःप्मा पोङ्बा
ए आरग केनुङ केदाबीभाङ् केलाम्हा- ओमत्तुङ्ल नेआ
केभाङ्भे?बा केन्देङ् केन्जेम्हा?रे केम्गो?ल मेवा
ए खेने?ग आत्तोधिक्ने केवाबे नुङ्मायेन् मेबोखेम्बी
ए आसाङ् पाङ्भेओ केन्नुङनेम्बाबी ?
_______________________
तिलविक्रम चेम्जोङ/रेडियो नेपाल, धनकुटा)

(3)सि, हिङ, रे फुङ् हा,
_______________
लिम्बु भाषाको हाक्पारे साम्लो
___^^___^^___^^___<
ए ...यो यो रे यो लाम ओ
ए ...मिकयुक्ते फूगीन्ना
ए ...थो थो रे याक्पेओ
लुङ्सेक्क्रा फूगीन्ना
ताक्लुङले यक ओ
हाङ्मेरी फूगीन्ना
ए ..इप्पुङ्रे हिम्मोग् मिक्चीरी फूगीन्ना
ए ..लुङ्माइसो पहिम लुङ्मेन्लक तुक्कीन्ना
ए ...हेक्केल्लेसा चुम्से
ए ...साङ्घुरे थुमधुम सक्मारे थुमधुम
ए ...ससोत् नु लराङ्
च्ोगिरो फाङ् चुमजुम ओ साक्का ..
ए ...वारङ्ले लुम्मो
ङा फोन्जी पयङ्
ङा फोन्जी हेक्के
वाइरो हिङ, हिङ्
ए ...यङ्घङ्ले साम्लो हा,
सक्ते कुसिङा,
ए ...हेल्लेले हेन्निसा
आल्ल ग् हाक्तुम्मा
ए ...लाजे, रे मुन्धुम् हा
ए ...आल्ल ग् पात्तुम्मा
ए ...आसिनीगर सि,
मुन्धुम् पोङ्ल
ए...आहिङ्नीगर हिङ् मुन्धुम् पोङ्ल
ओ ....रिल्लो ...
__________*___________
(4)सिरिजङा खेने,
____*____*____
सिरिजङा खेने?लिम्बुवान् लाजे यक्यक्;हा केगन्दु
साम्यो यारिम् हानु सिक्कुम् रे इक्वा सेख्खाए केहन्दु

सक्सक्ले फुङ्हा फेक्तेर् पेगे पाङ्फे सबुर्
खामाक्मा लाम्हा ओतेर पेगे इक्सा कबुर्
र्निसाम्हिम् चोक्नु याक्थुङरे निङ्वा थाङ्थङ् केज;न्दु
साम्यो यारिम् हानु सिक्कुम् रे इक्वा सेख्खाए केहन्दु

कुमेइ इङ्ख्;ङ् केलेरुकेध केहीङ्;मन लुगेसाङ्
ताआरो लरी केबी केन्देनेन् याम्मु आलुङ्;मा तुगेसाङ्
मुन्धुमे चेङ्नु सिक्साम्बा चोक्नु लिम्बुवान् केगन्दु
साम्यो यारिम् हानु सिक्कुम् रे इक्वा सेख्खाए केहन्दु
_______________________________________
(5)फोखुम्लो (लिम्बू भाषाको कविता)
-----^-----^-----^-----^-----

आइन्ग आनि? आजुक्लो
तान्दिग यम्बा आबोङ्‍लो आनि?नु.....लाजे? फोखुम्लो
थाङ्‍धाङ्‍(थाङ्‍धाङ्‍ पखुम्लो ।।
मा नु लाजे? इसिक्लो
नुरिक्‍ लुङमा तुक्तुम्लो
के.जिप्पाहा?नु से.:प्तुम्लो
ताफे.न्‍(तिङ्‍हा? थेक्तुम्लो ।।

लाजे? मिङ्‍सो आनिन्लो
इक्सा कुरे.म्‍ से.सुम्लो
थो:क्फे.त्लाहे.क्के फे.क्खुम्लो
चम्जम्लुङ्‍ कुदङ्‍ से.:प्तुम्लो
_______*________

नुमाफुङ लिम्बु फिल्म को कथा

यो कथा स्व. काजीमान कन्दङवाद्वारा लिखित कथा हो । तत्कालीन नेराप्रप्रद्वारा प्रकाशित समकाली साहित्य, पूर्णाङ्क ७, २०४९ मा "कारोवार कि घरवार" शीर्षकमा प्रकाशित भएको यो कथामा अाधारित चलचित्र नुमाफुङ नवीन सुव्वाको निर्देशनमा वनिसकेको छ ।

!!~कुटुम्बहरु आउनु भयो । अब , कसरी खालि हात फर्काउनु "लौ नौ तोला सुन र ४०० रुपैया राख्नुहोस् अनि ,लैजानुहोस् ।" एक्लीको बावुले भने । कुटुनी अघि त निकैको हुँ जस्तो गरेर बोल्दै थिए, यो सुने पछि त लराक् लुरुक् हुनु पर्‍यो ।बेहुलो हुने केटो र उनको काकालाई बाहिर एकान्तमा लगेर कुटुनीले भने- "अब कसो गरौं त? बूढोले कुरा त खुस्काउँदै खुस्काउँदैन् , हँ ? " बेहुलो केटोले भन्यो – "अब त्यसै खुट्टा तान्नु त भएन नै , होइन र ? चारतोला सुन र नगदी ४०० रुपैया त राख्नु सकिएला है ।" उसको काकाले भने -'त्यसो त बेहुलो केटाको आँट हो । बिहे उसको नै त हो नि ।'कुटुनि अर्थात सरदारले त्यस पछि भने -' लैत ४तोला सुन र नगदी ४०० रुपैया गनिदिउ र हात जोडौं है । त्यति ले मानिदीएमा त राम्रै हो ' बेहुलो केटोको काकाले भने – "सुठीसारो सुनकै डल्ला त होइन है ! सुठी गर्न त उनले पनि हुँदैन नि !'' बेहुलो केटोले पनि भन्यो -''हुन्छ आउनु नआउनु अब आइहाल्यौं, मुख पनि छाडिहाल्यौ । के गर्नै जसो भएपनि आँट गर्नै पर्छ । हाँकैको भरमा खट्टातान्नु भएनत !'' एकान्त सकेर तिनै जना सिकुवामा आएर फेरी कुरा थाले । दुबै थरीले आफ्ना आफ्ना कुरा गरे । त्यो दिन पनि त्यसै बित्यो तर कुरा छिनीएन । केटी माग्न जाँदा कुराछिनोफाना नभै केटीको घरमा बास दिने रीत पनि उति हुदैन ।केटा पक्षका हरु माथिल्लो घरमा गएर बास बसे । भोलि फेरी कुरा चलाए , तै पनि बेढोले कुरा पटक्कै छाडेनन् । दुनियाँ खाएका , देखेका थिए ,बुढा । सिङौरी खेल्न आउने संग सिङ जोर्नै पर्छ । कुटुम्ब हरु सिङ फुस्काएर जान्छन् भने मेरो के जान्छ र ? तलमाथि ,यताउता,अघिपछिका सबै कुराहरु भए ; तै पनि बुढोले चलमल गर्ने ठाउँनै दिएनन् । अन्तमा एक्लिकै बवुको कुरामा झुक्नै पर्‍यो । केटा पट्टिका कुटुनिहरुको केहि सीपलागेन । त्यति गरेर एक्लिको बुवाको अगाडी राखिदीएर कुटुनि सरदारले भने -''आदाङबे-महोदय ! लौ नगदी ४०० रुपैया ४ तोलाको सुनको फुल , तिन तोलाको कानको चोप्टै सुन , १ तोलाको ढुङ्री र १ तोलको मुन्द्री राख्यौं । अब कसो भन्नु हुन्छ नी आदाङ्बे !''

यति सुनेर - देखेर एक्लिका बुवाले भने -''अब जे भने पनि कुरा सकियो नै । छोरी चेलि भनेको कुटुम्बकै लगि त हो नि । कुटुम्बहरुले जित्नु भो , मै हारें । '' त्यस पछि बेहुलो केटा तथा कुटुनी सबैका लागि खाने पिउने कुराको सुरसार सुरु भयो । सबै अघि तुङबा र जाँड राखिदीए । घर भित्र एक्लि रुन थाली । भोलि विहान सखारै बाटो लगाउने मतो मिलाए । एक्लिलाई लुगा फाटा फेर्राई दिन लागे । बन्दुक पड्काउदै एक्लिलाई १२-१५ जना लोकन्दी साथ लगाई बिदा गरे । सनाई बजाउने दमाईहरु पछि पछि लोकन्दी हिंडे । बेहुलोको घर पुगे पछि हर्क बर्ढाई गरेर ठुलौ बिहे भयो । यस्तो ठुलो बिहे गाउमा एक–दुइ मात्र भएका थिए । रात भरि च्याभ्रुङ नाच्ने हरु एक तरेली , धान नाच्ने हरु अर्को तरेली , मारुनी नाच्नेहरु अर्को तरेली । यसरी एक्लिको बिहेमा धेरै रङ्गी चङ्गी र ठुलो चहल पहल भयो । तीनदिनको दिनमात्रै लोकन्दीहरु बिदा भए । नयाँ बेहुलो एक्ली बिचरी भने रुदै रुदै एक्लै बस्नु पर्‍यो । यसरी नै वर्षदिन बितेर गयो । परम्परा अनुसार बुझाउने होक्तोबा आदि रीतहरु सबै बुझाई सकियो । अब दशै आयो । सासुससूराको हात बाट टीका आउनु नवविवाहितालाई अघि लाएर कुटुनी सरदार तथा भरौटेहरु साथ लिएर उ पनि पछि पछि हिड्यो । यसरी नौ वर्षपछि बर्षबितेर गयो । एक्ली उसको मायाको गाठो कसिएर झन् बलियौ भयो , दुबै खुसी थिए । मन बिचार मिलेका दुबै हाँसी खुशी बस्दै थिए तर कालको गति कसले देख्छ र ! एक दिन अचानक नै एकलीको पतिको मृत्यु भयो । एक्ली विधवा भई । १८-१९ बर्षे कल्कलाउदो बैसमा नै उसको सिउँदोको सिँदुर पुछियो ,गलाको पोते चुँडाउनु पर्‍यो र हातका चुराहरु फुटाउनु पर्‍यो । वर्षबिते । एक्ली माइत घर आएर बसी । किन हो किन उसलाई आफ्नो घरमा बस्नु पटक्क मन लागेन । माइत आएर बसेको पनि अब त धेरै भइसक्यो । सानैमा विधुवा भएर के भयो त ? कुटुम्बहरुका आँखा उ माथि नपरी छोड्दैन थिए । कति कति कुटुम्बहरु लाई एक्ली को बावु फर्काई सकेका थिए । रहनीमा एकदिन धनभक्त आफै एक्लीको हात माग्न आईपुग्यो । चलन अनुसार डेरामाग्ने रीतका लागि रक्सीको पोङ राखेर उसले कुरा चलायो । एक्लीको बावु बूढाले भन्न थाले - कर्मै फुटेकी हो यो मेरी छोरी । तर तपाईहरु आउनु भयो । अब कत्रो रीत छिनाएर हो भने हुन्छ नै । धनभक्त तर्फका कुटुम्बहरुले यस्तो कुरा सुने पछि अब कुरा हुने भयो भन्ने ठाने । कुटुनी सरदारले भने – "हामी हरुको कुरा मिल्छ जस्तो छ । बरु भनिपो हालौं कि !"एक्लीको बावु ले भने -"उही कात्रो रीत त हो नि । जे भएपनि अब नौ तोला सुन र चारसय नगदी कुटुम्बहरुले राख्नुहोस् । पहिलो पनि त्यही रीत नै गरेका छौं नि ।"

कुटुनी हरुको सातो गयो । फेरि खासखुस कुरा चले । धनभक्त ले जति भए पनि आँट गर्ने नै भयो । कुटुनी सरदारले भने -"अब जसो भन्नु हुन्छनै । कुरा बढी गरेर बेला मात्रै टर्छ , कुरा छेटो मिठो ।" अनि नौ तोला सुन राखेर ४०० रुपैया नगदी पनि गनिदिए ।

अब भने एक्लीको बावु को बोली नै हरायो । भरे भरे मात्रै वाक्य फुट्यो -"जति गरेपनि छोरीचेली कुटुम्बै हुने रहेछ । माइतीको माया मात्रै रहेछ । "यसपछि छोरी को कत्रो रीत बापत सुनौलिको नौ तोला सुन र आँसु पुछ्ने भनेर नगद ४०० रुपैया एक्लीको बावुले समाते । यी सबै सुनिरहेकी एक्लीलाई भने यस्तो उसलाई बेच्नेकाम पटक्क मन परेको थिएन । आमाचाहिँलाई रिसाउदै भनी "एक पटक मलाई बेचेर खायौ खायौ फेरीपनि मलाई बेचि खान्छौ । तिमीहरुको कमारी त होइन नि । म जाँदै जाँदिनँ ।" एक्लीलाई उसकी आमाले कति गाली गरी , अर्ती दिई, ललाइ फकाई तर केही सीप लागेन बूढो पनि घर भित्र पसेर कराउन थाले । बावुलाइ त एक्लीले झन् ठाडै छोपी । बुढोले भने -हेर नानि बावु आमाको मुख पनि त हेरि देउ । हामीले तँलाई जन्म दियौ , हुकार्यौ , तरुणी तुल्यायौं । के गर्नु , तेरो कर्मै त्यस्तो । नभए किन हाम्रो ज्वाँइले उमेरैमा मर्नु थियो र ? हामीले भनेर नहुने रैछ ।" यसरी धेरै कुरा गरेर एक्लीको मन र्फकेन । उसको मन पटक्कै मानेन । मरेका आफ्नो पतिको घरमा कसैले नदेखी सुटुक्क राती जाने बिचार गरी तर त्यसो गर्न पनि सकिन । गाउँका मानिसहरुले फकाई सम्झाई उसलाई माइतिघर नै फर्काई ल्याए । तर अझ पनि एक्लीको मन र्फकेन । हो, पहिलो पटक झैं एक्लीको आँखामा आँसु भने आएन ; रिसले हो कि के ले हो ऊ पक्क परेको परकै भई । मनमा केके सोचेर बसेकी हो केही पनि बोलिन । उसका साथिहरुले पनि अब त राजी भएकी होली नै भन्ने सम्झेर उसलाई लुगाफटो फेरी दिन थाले । सनाई बजाउने दमाईहरु अघि अघि लागे , लोकन्दी र जन्ती पछि पछि हिंडे । बिहेको जन्ती रमाइलो रङ्गी चङ्गी देखापर्‍यो । धनभक्तको बिहे पनि राम्रो र ठूलो बिहे भयो । बिहे सम्पन्न भएपछि अनेक रमाइलो गर्दै लोकन्दीहरु बेहुली साथ लिएर नै माइतीघर फर्किए । एक्लीको भने यसपल्ट देखि त माइती घरसँग मन चटक्क चुँडियो । माइतीघर पनि बस्ने अप्ठयारो लागेर आयो उसलाई । उसको बोलि चाली र रङ्ग ढङ्ग नै अर्कै जस्तो भएर बद्लियो । 'बिहे भएपछि त यसपटक एक्ली कति होशियार भै भई हँ......,भनेर गाउँकाहरु भन्थे । यसरीनै धेरै नबोलिकन बस्ने एक्ली भने एक दिन औसीको हाट भर्न भनेर गएकी फेरी घर र्फकेर आइन । आमाबावुले मान्छे कुदाएर ,धुइँपात्ताल खोजे, कता भास्सिई कोनि केहि अत्तोपत्तो लागेन । पछि सुनियो - एक्ली त झिगटी घरे लाहुरेसँग पो जारी गरेर मुङलान पसी रे ।

बिहे गरेकै साल स्वास्नी जारी गरेर अर्कै पोईसँग गएकीले धनभक्तको मन सारै दुख्यो नराम्रो लागेर आयो । आफ्नो इज्जत इमान गाउँघरमा उडेको खरानी झैँ हुँदा उसको छात्तीमा ठुलो धक्का लागेको जस्तो भयो । यसरी चोट खाएको धनभक्तले त्यस पछि अमिनीमा सरासर गएर माईती जरी भर्राई पाउँ भनेर आफ्नो ससुराको नाममा नालिस हाल्यो । सोह्र तोला सुन र दुइ हजार रुपैया नगदको दाबी गर्यो ।
निक्कै बर्ष वादी-प्रतिवादी भई दुवैतर्फाले मुद्दा खेदे । तर अन्तमा त अमिनीले धनभक्तकै पक्षमा फैसला गरिदियो । एक दिन धनभक्त गाउँका १५-२० जना लाठेहरुसंग अमिनीका सिपाही लिएर एक्लीको माईती अर्थात आफ्नै ससुरालीमा जारी उठाउन घोडा चढेर हिँड्यो । -

त्यसपछि एक दिन बिहान एक्लीका बावुले दसतिर खोजिमेली गरेर आफ्नो ज्वाइँको अगाडि राखिदिए -"१६ तोला सुन ,नगद रुपैया ८००, एक माउ भैसी, घोडा एक र एउटा खेतको तमसुक ।"ज्वाइँ धनभक्तले आफ्नो ससुराबाट राम्ररी हिसाब गर्दै थाप्यो -"१६ तोला सुन नगद रुपैया ८०० ,एक माउ भैसी , घोडा एक र एउटा खेतको तमसुक ।"अमिनी अड्डाबाट आएका बहिदारले फासैपत्र लेखे-लिखितम म धनभक्तले नगद रु.२००० दुइहजार जारीखत वापत बुझिकन भर्पाई गरिदियाँ..........।"कतिकति गरेर मागेका सुन , अहिले फर्काएको ,एक्ली पर्राई घर गएकी , फर्केकी ,आएकी .....के के के .....के..........मनमा कुरा लेखाउँदै ,एउटा हातले एक-पछिको गाला थामेर त्यत्रो समाजमा धनभक्तको ससुरा एक्लीका बावु चुपचाप बसिरहे...... .... ..... ।"

कथाकारः स्व. काजिमान कन्दङवा

कबिता

(1)----^^--कर्म--^^----
आसै आस को यो मेरो मन लाई
बाध्यता को पाइला ले टेके छ
दु:खै दु:ख को जिन्दगी लाई
असफलता को बाटो ले छेके छ

(2)----^^-चोट-^^----
ह्र्दय चर्कदा म टोलाउन थालएको छु
याद हरु थुपारी आगो बालेको छु!!
आँखा रमाउदा आफ्नै आसु पिए को छु
दु:ख लुकाइ आरुलाई हासो दिएको छु!!

(3)----^^-मुटु-^^----
चाहिदैन मलाई उपहार नासो
केबल आसुको भेटी भए पुग्छ!!
चाहिदैन मलाई अबिश्वास बेमानी
केबल दुई आत्ममा एक मुटु भए पुग्छ!!

(4)____^^धोका^^_____
प्रित भनी बिस पिए
दोसी बनाइ सुधारि यौ !
आसा मारी प्राण मागे
प्रेम त्यागी धोका दियौ !

(5)__^^-मुल्य^^-__
मान्छे सबै एउटै हुन्छ!
काटे सबै को रगत आउछ!
बुझ्ने ले मात्रा बुझे को हुन्छ!
आसु को मुल्य कती हुन्छ!

(6)__^^-माया^^-__
आकाश मा चम्किन्छन तारा हरु
जमिन मा हुन्न छाया!!
पिडा र चोट दिनु थियो भने
लगाउनु हुन्न माया!!